LÀM THẾ NÀO ĐỂ KHƠI DẬY ĐIỀU TỐT ĐẸP
TRONG TÂM HỒN TUỔI THIẾU NIÊN CÒN VỤNG VỀ
Simcha Fisher
Nếu bạn từng dành thời gian những đứa trẻ tuổi thiếu niên, hẳn bạn quen thuộc với một trong những nét dễ thương nhất của chúng: sự phát triển không cân đối. Có những buổi sáng, chúng thức dậy cao ngồng, nhưng tất cả lại dồn hết vào đôi chân, trong khi phần thân trên thì vẫn chẳng khác gì trước. Hoặc đôi tay, đôi chân vẫn như năm ngoái, nhưng bàn tay, bàn chân bỗng lớn lên quá khổ. Vừa dễ thương, vừa có chút tội nghiệp. Một số trẻ lớn nhanh và mất cân bằng đến mức trông như những kẻ loạng choạng, va chạm khắp nơi, đập vào tường như thể cố tình gây rối. Có thể đôi khi đúng là vậy; nhưng phần nhiều là vì chúng thực sự không biết cơ thể mình đã thay đổi đến mức nào.
Nhưng không chỉ cơ thể chúng phát triển nhanh mà mất cân đối; trí óc, trái tim và lương tâm của chúng cũng vậy. Bạn sẽ thấy chúng không chỉ loạng choạng trong căn nhà, mà còn trong suy nghĩ, đạo đức và cả mối tương quan xã hội. Tư tưởng, cảm xúc, khát vọng và ý thức về bản thân đang phát triển với tốc độ chóng mặt, nhưng lại không đồng đều. Tất cả đều mất cân đối — vừa dễ thương, vừa hơi tội nghiệp.
Và đôi khi thật khiến người lớn bực mình. Sự phát triển chênh lệch ấy dẫn đến những mâu thuẫn vô lý trong suy nghĩ và hành vi. Chúng thường tỏ ra đầy mâu thuẫn, thậm chí đạo đức giả: đòi hỏi tiêu chuẩn cao nhất ở người khác, nhưng lại áp dụng tiêu chuẩn thấp nhất cho bản thân. Chúng có thể tự cao, gay gắt, nhưng cũng có lúc vô cùng xúc động và đa cảm đến mức ngớ ngẩn — đôi khi tất cả chỉ trong một câu nói.
Lời giải thích quen thuộc cho hành vi này là hormone là hormone trong cơ thể chúng biến động không ngừng, khiến chúng bị tấn công từ bên trong; đồng thời, thế giới bên ngoài lại dội xuống chúng một trận cuồng phong thông tin, kích thích và đủ loại ồn ào vô nghĩa.
Những lý do này hoàn toàn hợp lý để lý giải cách hành xử của tuổi thiếu niên. Nhưng tôi thấy dễ cảm thông và dịu dàng hơn khi nhớ rằng: những hành vi vô lý nhất của chúng thực chất không hẳn là vô nghĩa. Thực ra, đó là dấu hiệu cho thấy chúng đang lớn. Chỉ có điều, sự phát triển ấy không đồng đều.
Điều tốt nhất bạn có thể làm — vì sự bình yên của chính bạn, và vì lợi ích hiện tại lẫn tương lai của trè— là tìm ra, gọi tên và khen ngợi những phần đang trở nên mạnh mẽ, vững vàng; và kiên nhẫn chờ đợi những phần còn lại (hy vọng rằng) sẽ dần theo kịp.
Nhìn thấy điều tốt đẹp nơi nó xuất hiện
Tôi xin đan cử một ví dụ. Khi tàu con thoi Challenger chuẩn bị phóng, cả lớp chúng tôi được học rất nhiều về cô Christa McAuliffe, một giáo viên được chọn tham gia phi hành đoàn trong chương trình “Giáo viên trong không gian” của NASA. Cô dạy ở một trường trung học chỉ cách chúng tôi chưa đầy một tiếng lái xe, và cả trường đều hào hứng theo dõi hành trình của cô.
Nhưng rồi, cô đã không bao giờ trở về. Cả lớp dán mắt vào màn hình khi con tàu nổ tung. Đó là một thảm kịch kinh hoàng theo nhiều cách.
Vậy mà chỉ ít lâu sau, một nhóm trong chúng tôi lại than phiền với cô Blanchard — giáo viên chủ nhiệm — rằng chúng tôi chán ngấy khi phải nghe mãi về cô Christa McAuliffe. Còn những người khác trên tàu thì sao? Họ cũng hy sinh, cũng có gia đình chứ? Tại sao chỉ nói mãi về cô ấy? Cô ấy đâu phải người đặc biệt, và chúng tôi chẳng muốn nghe thêm gì về cô nữa!
Tôi vẫn nhớ rõ cô Blanchard đã khựng lại, chớp mắt rồi nói: “À… Cô nghĩ ở tuổi này, các em có một cảm thức về công bằng rất mạnh mẽ. Cô hiểu điều các em đang nói”.
Nghĩ lại, có lẽ cô Blanchard đã phải kiềm chế dữ lắm để không gắt lên: “Các em thật hỗn láo! Hãy tỏ chút kính trọng đi! Các em nghĩ mình là ai chứ?” Nhưng thay vì thế, cô đã chọn nhìn vào điều mà chúng tôi thật sự bộc lộ — dù qua cách khó ưa: một khao khát về công bằng.
Khen ngợi đức tính để nó trở thành hiện thực
Đã gần 40 năm trôi qua, nhưng tôi vẫn nhớ cảm giác khi nghe cô Blanchard nói rằng chúng tôi có cảm thức về công bằng mạnh mẽ. Tôi thấy tự hào, thấy mình quan trọng. Và tôi mơ hồ hiểu rằng: “Đây là một điều tốt. Mình nên tiếp tục như vậy.”
Tôi không biết chuyện gì sẽ xảy ra nếu lúc ấy cô nói: “Thật đáng xấu hổ! Cô Christa McAuliffe là một phụ nữ vĩ đại, các em không được nói như thế.” Có lẽ chúng tôi sẽ chỉ thấy giận dữ, xấu hổ, và chuyện chấm dứt ở đó. Nhưng thay vào đó, cô đã chọn nhìn ra điều tiềm ẩn tốt đẹp và vun đắp nó. Cô đã gọi tên điều tốt đẹp ấy: chúng tôi quan tâm đến công bằng. Bằng việc gọi tên ngay khi nó còn ở dạng phôi thai, cô đã giúp nó lớn lên thành một phẩm chất thật sự.
Từ đó, tôi đã học được — đôi khi một cách rất cay đắng — rằng một ý thức công bằng mạnh mẽ là điều tốt, nhưng tự nó thì chưa đủ. Để thật sự mang lại điều tốt cho thế giới, nó cần đi kèm với những đức tính khác: khiêm nhường, nhân ái, khôn ngoan và khoan dung, để bắt đầu. Nhưng tôi mãi biết ơn cô Blanchard vì đã nhìn thấy điều đó: một nhóm học trò còn non nớt, với tâm trí, trái tim và lương tâm phát triển lộn xộn, bỗng dưng lại sở hữu một cảm thức về công bằng phình to vượt trội so với phần còn lại. Cô đã chọn khích lệ thay vì dập tắt. Cô gọi tên cảm thức này và giúp nó trở thành một điều có thật.
Nhận ra đức tính nơi tuổi thiếu niên không hề dễ dàng, nhất là khi chúng cư xử như những đứa trẻ hỗn xược. Nhưng với một chút tưởng tượng và một trái tim biết nhìn bằng tình yêu, ta có thể nhận ra đức hạnh ngay cả trong những đứa trẻ khó ưa nhất. Giúp chúng nhận ra điều đó nơi chính mình sẽ đem lại giá trị cho cả cuộc đời chúng. Hãy tìm ra, hãy gọi tên, và hãy kiên nhẫn.
Nt. Anna Ngọc Diệp, OP
Chuyển ngữ từ: oursundayvisitor.com (27/08/2025)